Uğrunda ölən varsa, Torpaq — Vətən, Vətən — Anadır! Bu Torpaq, Vətən təəssübü çəkməyi bacaran qeyrətli hər kəsin, — istər dahi olsun, istər mütəfəkkir, istərsə adi Vətən övladı, dəxli yoxdur, — həyat amalıdır! Bu mənada, istedadlı şairimiz Abbas Səhhətin “Anadır hər kişiyə öz Vətəni!” deməsi də təsadüfi olmayıb. Bu kontekstdə böyük yazıçımız Mirzə Cəlilin bir başqa eyforiyada verdiyi “Haradır Azərbaycan?!” sualının böyük məna tutumu olduğunu ortaya qoyur. Böyük mütəfəkkir və alimlərimizi Azərbaycanın tarixi-coğrafi hüdüdları kimi ciddi bir məsələnin daim düşündürməsi də deyilənlərə görədir. Bu səbəbdən ki, ulu tariximizdən bizə bəxş edilən Bütöv Azərbaycanımızın halal hüdüdları hələ də özümüzə nəsib olmayıb. Əlimizdən çıxanların az ərazilər olmadığı hamımıza məlumdur.

Bunun təsdiqi olan adi bir misal: Tarixçi alimimiz Vaqif Piriyev orta əsr mənbələrinə istinad edərək, yalnız və yalnız XIII-XIV əsrlərdə doğma Azərbaycanımızın ərazisinin 400 min kvadrat kilometrdən artıq olduğunu müəyyənləşdirib (Vaqif Piriyev: “Azərbaycan XIII-XIV əsrlərdə” Bakı, 2003, s. 97). Dəhşət ondadır ki, elə XIX-XX əsrlərdəcə, Vətənimiz, tarixən özünə məxsus olan ərazilərin böyük hissəsini itirib. 1998-ci ilin yanvarında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifəsini tutan Heydər Əliyev də belə deyirdi ki, xalqımız dədə-babalarımızdan bizə miras qalan tarixi torpaqlarımızın coğrafi hüdudlarını tam olaraq bilməlidir: “…Hansılar bizə məxsus olubdur, hansılar nə vaxt, nəyə görə əlimizdən gedibdir. Şübhəsiz ki, bunlar qayitmalıdır. Biz də qaytara bilməsək, gələcək nəsillər bunları mütləq qaytaracaqlar” (“Azərbaycan “qəzeti 17 yanvar, 1998-ci il).

Zaman keçdikcə, Ümummilli Liderin uzaqgörənliklə dediklərinin gerçəkləşməyə başladığı göz qabağındadır. Ulu Öndərin layiqli siyasi varisi, möhtərəm Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyev cənablarının rəhbərliyi altında yenilməz Milli Ordumuz Vətən Müharibəsi zamanı işğal altındakı Qarabağ torpaqlarını mənfur və quduz düşməndən təmizlədi. Qazanılan bu möhtəşəm tarixi qələbə sayəsində işğalçılar ağ bayraq qaldıraraq, qarşımızda diz çökdü və Ermənistan kapitulyasiyaya imza atdı. Cəmi 44 günə Qarabağın 30 illik işğalına son qoyulması və erməni ordusunun darmadağın edilməsi ilə nəticələnən zəfər dolu Vətən Müharibəsi həm də bölgənin geosiyasi mənzərəsini tamamilə dəyişdi. Konkret desək, bu möhtəşəm qələbə Cənubi Qafqaz regionunda yeni bir vəziyyət yaratdı.

Dövlətimizin başçısı keçirilən bütün görüşlərində də, itirilmiş və ya bağışlanmış digər torpaqlarımızın, o cümlədən Zəngəzur mahalının və İrəvan xanlığının digər ərazilərinin mütləq və mütləq geri qaytarılacağını dəfələrlə gündəmə gətirdi. Onların daşnak tör-töküntülərinə verilməsini cinayət adlandırdı. Hətta zamanı çatanda o torpaqlarımıza gedəcəiyimizi xüsusi olaraq vurğuladı.

İkinci Qarabağ savaşının ən mühüm nəticələrindən biri isə, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya dövlətləri arasında Zəngəzur dəhlizinin açılması barədə üçtərəfli razılığa gəlinməsi oldu. Bilmək lazımdır ki, müstəqil Azərbaycanımız üçün, bu, olduqca önəmli, həm də tarixi nailiyyətdir. Belə olmasaydı, bu, sözsüz ki, eməni əhalisi arasında böyük təşviş yaratmaz, onlar həyacanla: “Azərbaycan Zəngəzura hücum edəcək!” — dəyərək, Qərbdən tutmuş ABŞ-a qədər hay-küy qaldırmazdılar. Onu da qeyd edim ki, onda İlham Əliyev isə həm onları, həm də onların havadarlarını sakitləşdirmək üçün yalnız belə demişdi: “Biz oraya tankların belində deyil, öz maşınlarımızla gedəcəyik!”.

Bizi olmazın bəlalarla üz-üzə qoyan Qarabağ münaqişəsi artıq tarixə qovuşub. İndi isə, dövlətimizin və xalqımızın qarşısında yeni hədəflər, yeni istiqamətlər durur. Artıq Zəngəzur adlı hədəfimiz bəllidir. Bir daha qeyd edirəm ki, Prezident İlham Əliyevin Zəngəzurla bağlı tarixi faktlara söykənən çıxışlarında bu ciddi məsələyə toxunaraq, dədə-babalarımızın torpağına qayıdışın anonsunu dəfələrlə verməyi də təsadüfi deyil. Ölkə başçısının bildirdiyi kimi, Ermənistanın istəyinə baxmayaraq, Zəngəzur dəhlizi mütləq bərpa olunacaq: “Biz Zəngəzur dəhlizini icra edəcəyik, Ermənistan bunu istəsə də, istəməsə də. İstəsə, daha asan həll edəcəyik, istəməsə də zorla həll edəcəyik. Necə ki, mən müharibədən əvvəl və müharibə dövründə demişdim ki, bizim torpağımızdan öz xoşunuzla rədd olun, yoxsa sizi zorla çıxaracağıq. Belə də oldu. Zəngəzur dəhlizinin taleyi də eyni olacaq.

Bizim əsas rəqibimiz zamandır. Çünki dəmir yolunun, avtomobil yolunun çəkilişi vaxt tələb edir. Ona görə bütün güclər səfərbər olunub ki, bu layihə icra edilsin”.

Bir əsrdən çox tarixə malik Zəngəzur faciələri ilə bağlı həqiqət və reallıqlar göz önündədir və danılması mümkünsüzdür. Gəlin, qovğa dolu bu tariximizə yenidən nəzər yetirək: Yenə də əsl həqiqətin nədən ibarət olduğunun izahı hamıya aydın olacaq. Bir daha biləcəyik ki, Zəngəzur faciələri də son iki yüz il ərzində regionda gedən mürəkkəb siyasi proseslər nəticəsində yaranıb. Hər yerdə olduğu kimi, Azərbaycanın tarixi mahalı Zəngəzurdakı azərbaycanlılar da, buradakı öz əzəli yurdlarından zorla köçürülüb, dəhşətlər dolu etnik təmizləmə və deportasiya siyasətinə məruz qalıblar. Digər ərazilərimiz kimi ermənilərin işğalçılıq siyasətinə məruz qalan bu mahal Qafan, Gorus, Qarakilsə (Sisian), Meğri (Mehri), Zəngilan Qubadlı və Laçının bir hissəsini əhatə edib. Çar Rusiyası dövründə Yelizavetpol quberniyasının tərkibində olan Zəngəzur mahalında XX əsrin əvvəllərində 149 türk, 91 kürd və 81 erməni kəndi olub. 1905–1907 və 1914–1920-ci illərdə silahlı erməni dəstələrinin törətdiyi bağışlanmaz vəhşiliklər və qırğınlar nəticəsində burada təxminən yarım milyon yerli əhali həlak olub və 115 müsəlman kəndi isə yer üzündən birdəfəlik silinib.

Zəngəzurun Ermənistana verilməsi 1920-ci il noyabrın 30-da keçirilən Azərbacan MK Siyasi və Təşkilat bürolarının birgə iclasının qəbul etdiyi qərarla mümkün olub. Bu istiqamətdə ilk addımlardan biri isə 1920-ci ilin dekabrın 1-də atılıb. Nəticədə, Zəngəzur adlı qəzanın 6.742 kv. verstlik ərazisindən 3.105 kv. versti Azərbaycan SSR tərkibində qalıb, 3.637 kv. verstlik hissəsi isə, heç bir əsas olmadan Ermənistana verilib.
1933-cü ildə isə, Ermənistan SSR-in ərazisi rayonlara bölünüb və Zəngəzur adı xəritədən silinib. Yerində Qafan, Gorus, Qarakilsə (Sisian) və Mehri rayonları yaradılıb, Naxçıvan isə, Azərbaycanın digər torpaqlarından ayrı salınıb. Getdikcə azğınlaşan erməni quldurları tərəfindən 1992-93-cü illərdə isə, Zəngəzurdakı Zəngilan, Qubadlı, Laçın rayonlarının əraziləri də işğal edilib.

Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, bu mahala yalnız Şərqi Zəngəzur ərazisi deyil, həmçinin Qərbi Zəngəzurdakı Gorus, Mehri, Qafan və Sisian bölgələrinin əraziləri də daxildir. Hamının bunu bildiyinə şübhə etmirəm. Həm də ki, hamımız Azərbaycan xəritəsinə nəzər saldıqda Qarabağ, Zəngəzur və Naxçıvan bölgələrinin təbii cəhətdən bir-biri ilə üzvi surətdə sıx bağlı olduğunu aydın görürük. Strateji cəhətdən əlverişli mövqedə yerləşən bu bölgələr uğrunda iki əsrdən artıqdır beynəlxalq güclərin də mübarizə apardığını hamımız bilirik. Bilirik ki, xüsusən bu məsələdə Rusiya həlledici rol oynayıb və oynamaqda davam edir.

Tarxçi İlqar Niftəliyev yazır ki, 1920-ci ilin aprelində Sovet Rusiyasının XI Qızıl Ordusu Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini devirdi.
Bundan sonra daşnakların indiki Ermənistan ərazisini tutması baş verdi. İşğalçı ruslar iyrənc işlərini, habelə digər planlarını həyata keçirmək məqsədilə, zəbt etdiyi torpaqlarımızı da ermənilərə bağışladı. Beləcə, bu tarixi torpaqlarımız erməni daşnaklarına qurban verildi.

1998-ci ilin yanvar ayının 14-də Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Komissiyasının iclasında Ulu Öndər Heydər Əliyev Naxçıvanın muxtariyyəti məsələsinə toxunaraq, belə deyib: “1920-ci ilin dekabrında Ermənistanda Sovet hakimiyyəti qurulan zaman Azərbaycan hökuməti adından bəyan edilmişdir ki, Zəngəzur və Naxçıvan qəzaları Ermənistanın tərkibinə verilir. Onlar Dağlıq Qarabağa da çox iddia etdilər. Naxçıvanın Azərbaycan tərkibində olması üçün, 1921-ci ildə referendum keçrildi. Əhalisinin 90 faizi Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində olmasına səs verdi.

Fikirləşmək lazımdır, nə üçün Naxçıvanın statusu beynəlxalq müqavilələrlə müəyyən olunub?! Çünki o vaxtlar Naxçıvana göz dikənlər çox idi”. (Azərbaycan qəzeti,1998-ci il,17 yanvar).

Heydər Əliyev bununla bağlı onu da qeyd edib ki, əgər  Zəngəzur Azərbaycandan qoparılıb, Ermənistana verilməsəydi, Naxçıvanın muxtariyyət statusuna ehtiyac qalmazdı.Təbii ki, bu xoşagəlməz işdə Moskvanın Azərbaycana təzyiqi əsas rol oynayıb. Sovet dövründə Azərbaycan və Ermənistan vahid dövlətin — SSRİ-nin tərkibində olduğu üçün, Azərbaycanla Naxçıvan arasında əlaqələrdə elə bir ciddi problem də yox idi. Yalnız Naxçıvanı Azərbaycanın əsas ərazisindən ayrı salmağa nail olan ermənilər, tez-tez sərhəd pozuntuları törədərək, onun torpaq sahələrindən istifadə edirdilər.

Bu ilin yanvar ayının 28-də Prezident İlham Əliyev nəqliyyat məsələlərinə həsr olunmuş müşavirədə bir daha bəyan etdi ki, həyata keçirmək istədiyimiz layihələr arasında Zəngəzur dəhlizi əsas yer tutur. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra bu məsələ beynəlxalq gündəliyə, beynəlxalq leksikona salınıb. Bu gün artıq Zəngəzur terminini dünya qəbul edir. Zəngəzur dəhlizi beynəlxalq aləmin qəbul etdiyi ortaq dəhlizin tərkib hissəsidir. Dəhliz mütləq açılmalıdır, açılacaq da, bunun başqa alternativi yoxdur. Azərbaycandan Naxçıvana maneəsiz gediş-gəliş təmin olunmalıdır. Biz bu dəhlizin açılması ilə bağlı əməli praktiki addımlar atırıq.

2020-ci il, 10 noyabr tarxli üçtərəfli Bəyanatın 9-cu maddəsinə əsasən, Azərbaycanın qərb hissəsi ilə Naxçıvan arasında kommunikasiya xətləri açılmalıdır. Ermənistan buna görə öz üzərinə öhdəlik də götürüb. Lakin dörd ildir ki, bu sahədə irəliləyiş yoxdur. Çünki Ermənistan bu məsələdə qeyri-konstuktiv mövqe tutur. Ermənistan manipulyasiyalarla məşğuldur — dəhlizin açılmasını əngəlləmək üçün “sülhün kəsişməsi“ layihəsini irəli sürür. Bunun da, İlham Əliyevin söylədiyi kimi, “iki qəpiklik dəyəri yoxdur: “Bu layihənin gerçəkləşməsinin özü də, birbaşa Azərbaycanla bağlıdır. Azərbaycansız, o, ”bir kağız parçasıdır”.

Bəli, Zəngəzur dəhlizi paytaxt Bakiya Azərbaycanın anklav ərazisi olan Naxçıvanla heç bir maneə olmadan əlaqə  yaratması üçün lazımdır. Çünki Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi olmadan belə, Ermənistandan yan keçməklə, Qərblə Şərqi, Şimalla Cənubu, eyni zamanda, Naxçıvanı birləşdirən (İran, Gürcüstan-Türkiyə üstündən) alternativ infrastrukturu mövcuddur.

Prezident bildirib ki, doğrudur, biz İran İslam Respublikası vasitəsi ilə, Naxçıvanla əlaqə saxlayırıq. Lakin bu yol iqtisadi cəhətdən səmərəli deyil, çünki yol uzundur. Qərbi Zəngəzur vasitəsi ilə yolsa, qısadır. Zəngəzur dəhlizi açılmalıdır və açılacaqdır.

Prezident bu dəhlizin açılmasına Azərbaycanın tarixi-mənəvi haqqının olduğunu bir daha xatırladıb: ”Unutmaq lazım deyil ki, 1920-ci ilin noyabrında Sovet hakimiyyəti Qərbi Zəngəzuru Azərbaycandan qoparıb, Ermənistana vermişdir. Bu tarixi həqiqətdir. Bütün arxeoloji, toponimik və yazılı mənbələr də sübut edir ki, Zəngəzur qədim Azərbaycan torpağıdır”.

Ümumiyyətlə, tarixçilər Zəngəzur toponiminin də qədim Azərbaycan tayfalarından olan sanqi (zəngi) tayfasının adına uyğun yarandığı fikrini  irəli sürüblər. Bu tayfa Yaxın və Orta Şərq tarixində uzun zaman mühüm siyasi rol oynayıb. Onlar paytaxtları Mosul, Hələb, Dəməşq olan qüdrətli Zəngilər dövlətini (1127-1150) yaradıblar. Bu dövlətin məşhur hökmdarı isə, Səlahəddin Əyyubi (XII əsr) ikinci və ücüncü xaç yürüşləri zamanı səlibçilərə sarsıdıcı zərbələr endirərək, dünyada böyük şöhrət qazanıb.

Adları qədim Assuriya   mənbələrində “sanqi” şəklində qeyd edilən zəngilər Araz çayının aşağı, Urmiya gölünün quzey sahillərində yaşayıb, həmin mənbələrdə onların yaşadığı ərazi sanqibutlar ölkəsi (Məlumat üçün bildirək ki, toponimin sonundakı “zur” türk dilində “dərə”, “yarğan” mənasında işlənən car sözünün fonetik variantı, ad etnotoponimdir, quruluşca mürəkkəb toponimdir. Mənbələrdə türkcə sanqi, but, bud sözləri boy, tayfa kimi izah edilir) adlanıb. Həmin bölgədən, Maku şəhərinin güneyindən axan Zəngimar çayının adı da, sanqi (zəngi) boyunun nişanəsidir. Assur mənbələri Urmiya gölündən aşağıda da, zəngilərin yaşadığından xəbər verir. Buradakı Zəngi ölkəsinin adına Bit-Sanqi və Bit-Sanqibut şəklində rast gəlinir. Bəzi tədqiqatçıların mülahizələrinə görə, sanqi sözünün tayfanın adı kimi, bit sözünün isə, Assur dilində ev, yurd anlamında işlənməsi, həm də assurca Sanqibit “sanqi boyu”nun yurdu mənasını verir. E.ə. VIII əsrdə assurların Suriyaya deportasiya etdikləri boylar arasında sanqilli (zəngili) tayfasının olması, Assuriya hökmdarı Tiqlatpalasarın (744-727) e.ə.738-ci ilə aid  salnamələrində də qeyd olunub.

Zəngilərin  böyük hissəsi o vaxtlar əsasən Qərbi Azərbaycanın İrəvan mahalında məskunlaşıblar. Zəngilər təkcə Ağrı (Ararat) vadisində deyil, həm də Zəngi (Zəngəzur) bölgəsində yaşayıblar. Sonralar zəngi tayfası daha geniş əraziyə yayılıb, hətta Türküstan çöllərinə qədər köç ediblər. Hətta Qırğız əfsanələrində ilxını qoruyan hami Kambar-Ata, qaramalın hamisi isə, Zəngi-Ata adlandırılıb.

Zəngi tayfasının adı hal-hazırkı toponimlərdə də qalıb: Zəngi çayı, Zəngibasar, Zəngəzur, Zəngilan, Zəncan və s. Zənzur adının və bu ərazinin də, ermənilərə heç bir aidiyyatı yoxdur. Çünki Zəngəzur ərasizisi öncə Sünik adlandırılıb. Sünik Albaniyanın dörd böyük vilayətindən biri olub. Sünikə farsca Sisakan da deyilib və bəzi mənbələrdə Sünestan kimi yazılıb.

Mənbələr göstərir ki, Zəngəzur bölgəsi əsrlər boyu, ta ötən əsrin 20-ci illərinə kimi, tamamilə Azərbaycanın bir parçası olub. Bir daha qeyd edək ki, bu bölgə coğrafi cəhətdən Qafan, Gorus, Qarakilsə (Sisian), Mehri (ermənilər bu adı, guya, ermənicə Meğri sözünə uyğunlaşdırmaq məqsədilə dəyişdirərək, yenidən qoyublar. Lakin bu ad da, bizim dildə Ballıca deməkdir), Zəngilan, Qubadlı, Laçın… ərazilərini əhatə edib.

Bu yerdə onu da qeyd etmək lazımdır ki, Zəngəzur tarixən müxtəlif Azərbaycan dövlətlərinin tərkibində olub. Qarabağ xanlığının vəziri olmuş Mirzə Camal Cavanşir (1775 — 1853-cü illər) “Qarabağ tarixi” (1847) əsərində yazırdı: “Qarabağ xanı Pənah xan Naxçıvanın Zəngəzur, Təbrizin Qapan və Qaradağın Çuldur və Meqri mahallarına əl uzadaraq, hamısına sahib oldu (Qarabağnamələr, I h. Bakı, 1989 s.113-114)”.

Bəli, Rusiya İmperiyası Yelizavetpol quberniyası tərkibində mərkəzi Gorus olan Zəngəzur qəzası (1868-1929) yaradıb. Çar Rusiyasındakı 1897-ci il siyahıyaalınmasına görə, qəzanın sahəsi 6829,7 kv.km, əhalsi 37871 nəfər olub. Ermənilərin çoxu Türkmənçay müqaviləsindən sonra, İran və Türkiyədən buraya köçürülüb. Deməli, hələ xanlıqlar dövründə Zəngəzurun Mehri məntəqəsi Naxçıvan xanlığına, Sisian və bir çox ərazilər isə, Qarabağ xanlığına aid olub.

Onu da qeyd etmək vacibdir ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Zəngəzur qəzası onun tərkibinə daxil idi. Bu, 1919-cu ildə Azərbaycan nümayəndələrinin Parisdəki Sülh Konfransına təqdim etdiyi tələblərdə də, öz ifadəsini aydın tapıb (“Azərbaycan Demokratik Respublikası”. Azərnəşr, Bakı, 1992, s.176). Cümhuriyyət parlamentində Zəngəzur qəzası əhalisi üçün iki deputat yeri də ayrılıb (“Azərbaycan tarixi”. VII cildin V fəsli. Bakı, 2008, s. 346). Lakin Sovet Rusiyası digər ərazilərimiz kimi, Zəngəzuru da, süni olaraq, yaratdığı Ermənistana hissə -hissə bağışlayıb.

Tarixçi alim Cəbi Bəhramov SSRİ arxivlərində saxlanan sənədlərə istinadən göstərir ki, 1920-ci ilin oktabr ayının 30-da Zəngəzurun Keşişkənd və Paşalıq əraziləri (Dərələyəz), 1920-ci ilin noyabr ayının 30-u və 1921-ci ilin iyun ayının 15-i Qafan, Gorus, Qarakilsə,1929-cu ilin fevralın 18-də isə, Mehri ərazisi Ermənistana verilib. Bununla da, bütün Türk Dünyası parçalanıb və Türkiyənin türk dünyası ilə əlaqəsi qırılıb.

AXC hökuməti Zəngəzurdan, Mehri ərazisindən keçməklə, Ələt-Culfa dəmiryolunun çəkilməsi üçün maliyyə vəsaiti ayırıb. Bu ərazilərin süni yaradılan Sovet Ermənistanına verilməsinə və lahiyənin həyata keçməsinə bir əngəl olub. Sonralar SSRİ hökuməti bu yolun çəkilməsini vacib hesab edib. 1940-cı ilin mayın 17-də SSRİ-nin yollar naziri L. Kaqnoviçin əmri ilə, bu yolun Mehridən keçməklə, Zəngilanla Ordubadı birləşdirən 46 kilometrlik hissəsi çəkilib. Bu yol Azərbaycan Dəmir Yolları İdarəsinin mülkiyyətidir. Buna baxmayaraq, ermənilərin törətdiyi təxribat nəticəsində, 1991-ci ildən Bakıdan Naxçıvana gedən qatarlar, Mincivan-Mehri-Culfa dəmiryolunun bağlanması nəticəsində öz fəaliyyətini dayandırıb.

Vətən Müharibəsindəki möhtəşəm qələbədən sonra, Azərbaycan regionda  yeni reallıqlar yaradır. O, indi diqtə edən tərəfdir. Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycan torparlanın işğalı hesabına yaranmış Ermənistana və onun himayədarlarına mesajı isə belədir: “Biz Zəngəzuru unutmadıq və unutmayacağıq! Bizim Ermənistana qarşı ərazi iddiamız yoxdur. Amma Ermənistan bizə Azərbaycandan Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi Naxçıvana keçmək üçün yol verməlidir və mütləq verəcək!”.

Dövlət başçısının da dediyi kimi, bütün tarixi mənbələr Zəngəzurun Azərbaycan torpağı olduğunu təsdiqləyir. Hətta bütün beynəlxalq sənədlərdə, xəritələrdə və yazışmalarda da, bu yerlər Azərbaycan əraziləri kimi qeyd edilib. Sonda onu da xatırlatmaq yerinə düşər ki, Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan arasında 2020-ci il 10 noyabr tarixində imzalanmış üçtərəfli bəyanatın 9-cu bəndi və 2021-ci il 11 yanvar tarixində Moskvada imzalanmış 4 bəndlik bəyanat Zəngəzur dəhlizinin reallaşması üçün hüquqi zəmin yaradıb. Sözügedən bəyanatlar Zəngəzur dəhlizinin beynəlxalq səviyyədə siyasi-hüquqi cəhətdən legitimliliyi üçün əsasdır desək, yanılmarıq.

Zakir KƏRİMOV, 
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Azərbaycan tarixi kafedrasının dosenti.

 

araz.az xəbər portalı.